Bouw van de grootste radiotelescoop
Bij radiotelescopen werkt het niet anders dan bij optische telescopen: de resolutie of detailscherpte van de waarneming hangt af van de opening of diameter van de telescoop en van de golflengte. Jan Oort wilde voor het waarnemen op de 21 cm-waterstoflijn een radiotelescoop hebben met een schoteldiameter van minstens 100 golflengtes. Hij dacht aan een spiegel van ongeveer 25 meter diameter en had zijn ideeën over die radiotelescoop gebaseerd op de telescoop van Grote Reber. Op een golflengte van 21 centimeter kan een dergelijke radiotelescoop aan de hemel details zien van ongeveer 0,5 graden. Dat is een hoekje aan de hemel net zo groot als de Zon of de Maan. De Würzburg-antenne in Kootwijk kon slechts details waarnemen tot ongeveer 2 graden.
Als resultaat van het Nederlandse Melkwegonderzoek in Kootwijk en de internationale waardering daarvoor kwam geld beschikbaar om een grote draaibare 25 meter radiotelescoop te bouwen. In 1954 begon de bouw van de (in de volksmond) ‘kippengaas’ telescoop. Opdrachtgevers waren de Nederlandse Organisatie voor Zuiver Wetenschappelijk Onderzoek (nu NWO) en Stichting Radiostraling van Zon en Melkweg (SRZM, nu ASTRON).
Onder de supervisie van ingenieur Ben Hooghoudt waren bij het ontwerp en de bouw de volgende bedrijven betrokken:
- ontwerp en uitvoering 25 meter telescoop: Werkspoor afdeling Bruggenbouw (Amsterdam);
- ontwerp en uitvoering elektrische installatie: Heemaf (Hengelo);
- ontwerp fundament: Ingenieurs- en Architectenbureau Langhout (Amsterdam);
- uitvoering fundament: Amsterdamse Ballast Mij (Amsterdam);
- ontwerp en uitvoering mechanische elektrische coördinatentransformator: Metaalbedrijf Rademakers (Rotterdam);
- ontwerp en uitvoering elektronische aansturing van het bewegingswerk: SRZM met medewerking Koninklijke Marine Laboratorium Elektronische Ontwikkelingen (Oegstgeest), Philips Natuurkundig Laboratorium (Eindhoven) en PTT Dr. Neherlaboratorium (Leidschendam);
- ontwerp dienstgebouw en woning: Architectenbureau De Vlaming (Amsterdam);
- uitvoering dienstgebouw en woning: Vuurboom en Zn (Valthermond).
Met een symbolische druk op de knop zette Koningin Juliana op 17 april 1956 de Dwingeloo Radiotelescoop – dan de grootste ter wereld – in beweging.
De Bouw van een Radiotelescoop
Herman Kleibrink’s documentaire film uit 1957.
