Dwingeloo Telescoop ontvangt maanecho’s voor de Scouting Jamboree

Afgelopen vrijdag- en zaterdagavond 6 en 7 september 2019 hebben Michel Arts (PE1NVK) en Simon Bijlsma (PA7SB) de Dwingeloo telescoop bediend om deze te laten fungeren als een ‘Earth Moon Earth’ (EME) relaisstation voor scoutinggroepen die hun zelfgebouwde antennes wilden uitproberen in verband met de komende ‘Jamboree On The Air’ (JOTA) op vrijdag 18 en zaterdag 19 oktober 2019. De Dwingeloo telescoop is vanwege haar enorme gevoeligheid heel geschikt om de uiterst zwakke EME signalen te kunnen ontvangen. De ontvangen signalen worden door middel van de door Pieter-Tjerk de Boer (PA3FWM) ontwikkelde webSDR over het internet aangeboden.

Elf jaar geleden is dit JOTA-EME project geïnitieerd door Frans de Jong (PE1RXJ) die een bouwbeschrijving voor de benodigde ‘23 elements Long-Yagi antenna voor de 70cm band’ heeft geschreven. Zie ook de pagina JOTA-JOTI en het blog bericht daarover uit 2008.

Vrijdag hebben Frans bij de scoutinggroep in Veldhoven en Bart Laarkamp (PD1BCL) bij de groep in Zutphen hun antennes succesvol getest. Ook de volgende dag konden Frans en Bart opnieuw verbindingen maken via de maan. Op zaterdag was Michiel Vonk (PB0MV) van de  Scouting groep in Uitgeest samen met zijn vader (Fred PE1PAB) en broer (Jeroen PA2JV) actief vanuit  Reeuwijk. Bij een groep uit Breda was Peter Ravestein (PE1NLU) actief. In Eindhoven hebben scouts via de webSDR meegekeken met de uitzendingen van de andere groepen.  Helaas is het Michiel en Peter beiden op het zenden van de cijfers ’73’ na, de radio amateur code voor ‘de hartelijke groeten’, niet gelukt om een volledige verbinding te maken. De transceiver die Michiel had geleend bleek geen TCXO te hebben waardoor de frequentie erg verliep tijdens zijn uitzending, bovendien had hij per abuis in WSJT-X de instellingen voor HF gebruikt zonder de 2,5 seconden ‘EME delay’. Hieruit is gebleken dat het voor het eerst instellen en gebruiken van de door Nobelprijswinnaar Joseph Taylor (K1JT) ontworpen decoder software WSJT-X bepaald geen sinecure is. Zelf hebben Michel en Simon in voorgaande jaren ook een tijd moeten stoeien met de instellingen om de signalen te kunnen decoderen die we via de webSDR aanbieden. De instellingen, waaronder het audio niveau, luisteren heel nauw vanwege de extreem zwakke maanechosignalen die de scouts met hun antennes uitzenden. Als het echter wel werkt dan zijn de resultaten geweldig! De software is zo gevoelig dat signalen tot -30dB (1/1000) onder de ruis gedetecteerd kunnen worden. Dit is zo zacht dat je op het gehoor helemaal niks hoort, slechts ruis en je ziet nauwelijks iets in het ‘FFT-watervalscherm’ (lichtblauw met gele lijntjes op onderstaande foto).

Tijdens de geslaagde testuitzendingen van Frans en Bart waren hun signalen in de verschillende doorgangen tussen de -28dB en -16dB onder de ruis. Deze sterkte verschillen werden veroorzaakt doordat de antenne steeds moet worden bijgericht op de maan. Door de bewolking was de maan zaterdagavond echter vaak niet zichtbaar en daardoor was het met de hand uitrichten een lastig klusje. Even vijf of tien minuten ‘vergeten’ de antenne bij te richten betekent dat het signaal veel zwakker wordt ontvangen in Dwingeloo. Zie hiervoor de uitleg bij de bouwbeschrijving van Frans.

Interessant om te zien was dat er naast de maanecho’s ook reflecties te zien waren tegen vliegtuigen en de ionosfeer. Een keer had Bart in Zutphen zijn antenne naar Dwingeloo gericht en toen kwam het signaal met +6dB dat is hoorbaar sterk door. Doordat er geen vertragingstijd (delay time ‘DT’) in het signaal zat was dit duidelijk te onderscheiden van de echte maanecho’s omdat die signalen met ongeveer 2,5 seconden vertraging worden ontvangen. De afstand van de aarde naar de maan bedraagt ruim 385.000 km en dan kun je dus uitrekenen dat met de lichtsnelheid de echo tijd ongeveer 2,5 seconden bedraagt.

Met dit blogbericht hopen we andere scouts of radiozendamateurs die scoutinggroepen ondersteunen tijdens de JOTA te interesseren om ook mee te kijken via onze webSDR met de activiteiten van de JOTA groepen die met EME bezig zijn.  En hopelijk worden ze dermate enthousiast dat ze een volgend jaar ook zelf mee gaan doen met eigen gebouwde antennes. Om mee te kunnen kijken is het noodzakelijk om WSJT-X te installeren en via een geluidsmixer of ‘virtual cable’ de audio van de webSDR te injecteren in de WSJT-X software zodat de JT65 mode B signalen gedecodeerd kunnen worden. Uiteraard nodigen we ook andere geïnteresseerden uit om dit te gaan proberen met hun PC of laptop.